Κωλύματα & ασυμβίβαστα των αιρετών

Βάσει του άρθρου 14 του Ν. 3852/2010 και του άρθρου 56 του Συντάγματος οι αιρετοί των δήμων φέρουν την υποχρέωση να μην αποδέχονται καθήκοντα ή έργα που επρόκειτο να αποτελέσουν κώλυμα ή ασυμβίβαστο για τη θέση του αιρετού. Ο λόγος του κωλύματος δεν είναι άλλος παρά μόνον η προστασία του δημοσίου συμφέροντος από τον επηρεασμό που δύναται να ασκηθεί στο εκλογικό σώμα από τα πρόσωπα τα οποία κατέχουν δημόσια θέση, όπως και η αποφυγή της προπαρασκευής της σταδιοδρομίας τους ως δημοτικών αρχόντων (ΣτΕ 117/2004).

Κώλυμα εκλογιμότητας υπάρχει πριν από την εκλογή και αναδεικνύεται κατά την ανακήρυξη των υποψηφίων. Στη περίπτωση που εξακολουθεί να υφίσταται και μετά την εκλογή ή κατά την εγκατάσταση των νέων δημοτικών αρχών τότε λέμε ότι υφίσταται ασυμβίβαστο. Το ασυμβίβαστο τούτο επιφέρει αυτοδικαίως την έκπτωση του δημοτικού άρχοντα εκ του αξιώματός του (ΣτΕ 1557/2004, ΣτΕ 1902/2002).

Επιπροσθέτως, αναδεικνύονται τα εξής κωλύματα:

α. το σχετικό κώλυμα εκλογιμότητας, αν δεν παραιτηθούν πριν από την ανακήρυξή τους ως υποψηφίων (άρθρο 14 παρ 1 α, β, γ, δ Ν. 3852/2010) και
β. το τοπικό μεν αλλά απόλυτο κώλυμα εκλογιμότητας, το οποίο αφορά την εκλογική περιφέρεια που υπηρέτησαν ή σε όποια εκλογική περιφέρεια εκτεινόταν η τοπική αρμοδιότητά τους, μέσα στους τελευταίους δεκαοκτώ μήνες πριν από τη διενέργεια των εκλογών (άρθρο 14 παρ 1 ε, στ Ν. 3852/2010).

Λαμβάνοντας υπόψιν τα ως άνω συμπεραίνουμε ότι για την περίπτωση (α) κρίσιμος χρόνος συνδρομής ή μη των κωλυμάτων εκλογιμότητας είναι εκείνος της ανακήρυξης υποψηφίων, ενώ στη περίπτωση (β) είναι το δεκαοκτάμηνο πριν τη διενέργεια των δημοτικών εκλογών.

Επίσης, το άρθρο 56 του Συντάγματος ορίζει με σαφή και ρητό τρόπο τα κωλύματα εκλογιμότητας των βουλευτών. Αποτελεί δε ειδική διάταξη εξαιρετικού χαρακτήρα και δεν είναι δυνατό να τύχει ανάλογης εφαρμογής και στις εκλογές για την ανάδειξη των αιρετών οργάνων των Δήμων (ΣτΕ 2166/ 2004). Κατ’ εξαίρεση εφαρμοστέα είναι η ως άνω συνταγματική διάταξη στα αιρετά μονοπρόσωπα όργανα των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης όπως είναι οι Δήμαρχοι, οι οποίοι δεν μπορούν να ανακηρυχθούν υποψήφιοι ούτε να εκλεγούν βουλευτές, αν πρωτίστως δεν παραιτηθούν από το αξίωμά τους, μάλιστα και πριν από την ανακήρυξή τους ως υποψηφίων.

Σημειώνεται επίσης ότι όσοι υπηρετούν στις ένοπλες δυνάμεις κατά την εκπλήρωση της θητείας τους (στρατιωτικές υποχρεώσεις), εφόσον υποβάλλουν υποψηφιότητα για την εκλογή τους ως δήμαρχοι, θα πρέπει να απολυθούν προσωρινώς την επομένη της ημερομηνίας επίδοσης της πρότασης υποψηφιότητας στον πρόεδρο του πρωτοδικείου. Έτσι αναβάλλουν προσωρινά εκπλήρωση των στρατιωτικών τους υποχρεώσεων.

Ι. Δεν μπορούν να εκλεγούν στα αξιώματα των δημοτικών αρχών:

(α) Οι δικαστικοί λειτουργοί, όσοι, δηλαδή, εμπίπτουν στο ρυθμιστικό πεδίο του άρθρου 33 του Κώδικα Οργανισμού Δικαστηρίων και Κατάστασης Δικαστικών Λειτουργών (Ν. 1756/1988).

(β) Οι αξιωματικοί των ενόπλων δυνάμεων και των σωμάτων ασφαλείας (Ν. 2439/ 1996, άρθρο 20 παρ. 1 Ν. 2800/2000, Ν. 2622/1998, άρθρο 9 Ν. 2734/1999, άρθρο 1 Ν. 3511/2006, όπως τροποποιήθηκαν και ισχύουν). Δεν εμπίπτουν οι ανθυπασπιστές, οι υπαξιωματικοί και οι λιμενοφύλακες.

(γ) Οι θρησκευτικοί λειτουργοί των γνωστών θρησκειών.

(δ) Οι γενικοί γραμματείς Δήμων και οι υπάλληλοι Δήμων που υπηρετούν με οποιαδήποτε σχέση εργασίας, δηλαδή ως μόνιμοι, ιδιωτικού δικαίου αορίστου χρόνου, ιδιωτικού δικαίου ορισμένου χρόνου. Το κώλυμα αυτό δεν υφίσταται για τους δικηγόρους του Δήμου, αλλά το κώλυμα αυτό υφίσταται προκειμένου για τους μετακλητούς υπαλλήλους, δηλ. ειδικούς συμβούλους, επιστημονικούς συνεργάτες και τους ειδικούς συνεργάτες του Δημάρχου (άρθρο 163 Ν. 3584/2007).

(ε) Ο συμπαραστάτης του δημότη και του πολίτη, εφόσον επιθυμεί να θέσει υποψηφιότητα στον δήμο όπου υπηρετεί.

(στ) Οι Πρόεδροι διοικητικών συμβουλίων δημοτικών νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου με εξαίρεση τα ιδρύματα, οι οποίοι δεν είναι αιρετοί (άρθρο 240 ΚΔΚ).

(ζ) Οι υπάλληλοι των δημοτικών νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου ή ιδρυμάτων των Δήμων, όπου υπηρετούν με οποιαδήποτε σχέση εργασίας. Σε αυτούς υπάγονται και οι υπάλληλοι συνδέσμων αφού θεωρούνται ΝΠΔΔ (άρθρο 245 παρ. 1 ΚΔΚ).

(η) Οι Διευθύνοντες και εντεταλμένοι σύμβουλοι και υπάλληλοι νομικών προσώπων ιδιωτικού δικαίου, πλην αστικών εταιρειών μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, τα οποία έχουν συστήσει ή στα οποία συμμετέχουν οι δήμοι, στους οποίους υποβάλλουν υποψηφιότητα (ΓνΝΣΚ 116/2014).

Τα πρόσωπα των παραπάνω κατηγοριών μπορούν να θέσουν υποψηφιότητα εφόσον παραιτηθούν από τη θέση τους μετά την κατάθεση της δήλωσης του συνδυασμού στο Πρωτοδικείο και πριν την ανακήρυξη των υποψηφίων. Δεν παρέχεται δυνατότητα παραίτησης στους θρησκευτικούς λειτουργούς, κι επομένως, δεν μπορούν να θέσουν υποψηφιότητα σε αιρετό αξίωμα Δήμου. Προβλέπεται ειδική διαδικασία για την υποβολή της παραίτησης (άρθρο 14 παρ. 7 Ν. 3852/2010). Σε κάθε περίπτωση, η υποβολή υποψηφιότητας αυτή καθεαυτή δεν μπορεί να θεωρηθεί ως παραίτηση. Επιπλέον, οι δικαστικοί λειτουργοί και οι αξιωματικοί των ενόπλων δυνάμεων και των σωμάτων ασφαλείας δεν πρέπει να έχουν υπηρετήσει στα διοικητικά όρια του δήμου, όπου θα θέσουν υποψηφιότητα, εικοσιτέσσερις (24) μήνες πριν την ημερομηνία ανακήρυξης των υποψηφίων.

(θ) Υπάλληλοι με οποιαδήποτε σχέση εργασίας του Δημοσίου, των περιφερειών, των νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου, των κρατικών ΝΠΔΔ, των δημοσίων επιχειρήσεων και των επιχειρήσεων, τη διοίκηση των οποίων ορίζει άμεσα ή έμμεσα το Δημόσιο, με διοικητική πράξη ή ως μέτοχος, στους δήμους, στα διοικητικά όρια των οποίων άσκησαν καθήκοντα προϊσταμένου οργανικής μονάδας επιπέδου Γενικής Διεύθυνσης ή Διεύθυνσης, μέσα στο δεκαοκτάμηνο πριν από τη διενέργεια των δημοτικών εκλογών.
Στα ως άνω δεν υπάγονται οι διευθυντές σχολικών μονάδων πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, καθώς και οι διευθυντές τμημάτων, μονάδων, κλινικών και εργαστηρίων ιατρικής υπηρεσίας του Ε.Σ.Υ.
Το σχετικό κώλυμα εκλογιμότητας εκτείνεται σε όλες τις εκλογικές περιφέρειες που περιλαμβάνονται στην εδαφική περιφέρεια την οποία κατά τον νόμο εκτείνεται η αρμοδιότητα του υπαλλήλου. Στη περίπτωση που ο νόμος δεν ορίζει διαφορετικά, σύμφωνα με τα ως άνω εντάσσονται και οι υπάλληλοι των φορέων που με σχέση εργασίας ιδιωτικού δικαίου.

(ι) Διοικητές, υποδιοικητές, πρόεδροι διοικητικών συμβουλίων, διευθύνοντες ή εντεταλμένοι σύμβουλοι των νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου, των κρατικών νομικών προσώπων ιδιωτικού δικαίου, των δημοσίων επιχειρήσεων και των επιχειρήσεων, τη διοίκηση των οποίων ορίζει άμεσα ή έμμεσα το Δημόσιο με διοικητική πράξη ή ως μέτοχος, οι οποίοι δεν είναι αιρετοί της τοπικής αυτοδιοίκησης ή δεν έχουν εκλεγεί στα ανωτέρω αξιώματα, στους δήμους στους οποίους έχουν την έδρα τους τα ανωτέρω νομικά πρόσωπα, μέσα στο δεκαοκτάμηνο πριν από τη διενέργεια των δημοτικών εκλογών (άρθρο 24 παρ. 1 Ν. 4257/2014).

Συμπερασματικά θεωρείται ότι τα ως άνω πρόσωπα εκ της ιδιότητάς τους, μπορεί να ασκήσουν επιρροή στον εκλογέα και θα πρέπει, κατ’ επιταγή των Συνταγματικών διατάξεων, να παραιτούνται από τις θέσεις τους προκειμένου να θέσουν υποψηφιότητα για εκλογή σε όργανο του Δήμου, όπου υπηρετούν, τουλάχιστον δεκαοκτώ μήνες πριν τη διενέργεια των δημοτικών εκλογών.

ΙΙ. Δεν μπορούν να εκλεγούν σε οποιοδήποτε αξίωμα της δημοτικής αυτοδιοίκησης:

(α) Όσοι έχουν εκπέσει από το αιρετό αξίωμά τους, (άρθρο 236 παρ. 1γ Ν. 3852/2010) ήτοι αμετάκλητη καταδίκη. Επίσης, το κώλυμα εκλογιμότητας συντρέχει λόγω προηγηθείσης πράξης περί αυτοδίκαιης έκπτωσης, κατόπιν αμετάκλητης καταδίκης (άρθρο 14 παρ. 2 Ν. 3852/2010).

(β) Όσοι συνδέονται με τον Δήμο όπου επιθυμούν να θέσουν υποψηφιότητα, ή τα νομικά τους πρόσωπα δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου, εξαιρουμένων των Συνδέσμων, με σύμβαση που αφορά:
1. προμήθεια
2. εκτέλεση δημοτικού έργου
3. παροχή υπηρεσιών
4. παραχώρηση δικαιώματος εκμετάλλευσης δημοτικού έργου ή δημοτικής υπηρεσίας, ύψους 5.000 ευρώ και άνω συνολικά ετησίως.

(γ) Όσοι είναι Γενικοί Διευθυντές, πρόεδροι και μέλη διοικητικών συμβουλίων, διαχειριστές, εταιρειών, που έχουν συμβληθεί με τον Δήμο, όπου προτίθενται να θέσουν υποψηφιότητα, με σύμβαση που αφορά μόνο προμήθεια, εκτέλεση δημοτικού έργου, παροχή υπηρεσιών, παραχώρηση δικαιώματος εκμετάλλευσης δημοτικού έργου ή δημοτικής υπηρεσίας, ύψους 5.000 ευρώ και άνω συνολικά ετησίως. Το ίδιο κώλυμα ισχύει και για τους μετόχους και εταίρους κεφαλαιουχικών εταιρειών ήτοι ΑΕ και ΕΠΕ, εφόσον το ποσοστό συμμετοχής τους στις εταιρείες αυτές υπερβαίνει το πέντε (5%) τοις εκατό του συνολικού κεφαλαίου της εταιρείας, καθώς και για όσους είναι εταίροι προσωπικών εταιρειών ήτοι ΟΕ και ΕΕ, καθώς και για κοινοπρακτούντα πρόσωπα.

(δ) Αν ο Δήμος συμμετέχει με οποιονδήποτε τρόπο στην επιχείρηση που συμβάλλεται, δεν υπάρχει ασυμβίβαστο για τους αντιπροσώπους του Δήμου που μετέχουν στη διοίκηση της επιχείρησης, εφόσον πρόκειται περί δημόσιας ή δημοτικής επιχείρησης.

(ε) Δεν αποτελούν κώλυμα η ιδιότητα μέλους της διοίκησης και η ιδιότητα του υπαλλήλου δημοσίων επιχειρήσεων και οργανισμών κοινής ωφέλειας, που συνδέονται με τον Δήμο, στον οποίο το μέλος της Διοίκησης ή ο υπάλληλος επιθυμούν να θέσουν υποψηφιότητα, με σύμβαση που είναι σχετική με το αντικείμενο της δραστηριότητας των επιχειρήσεων και των οργανισμών αυτών.

(στ) Όσοι θέτουν υποψηφιότητα για αξίωμα στις εκλογές τη αποκεντρωμένης διοίκησης.

Σύμπτωση στο ίδιο πρόσωπο της ιδιότητας αιρετού του πρώτου βαθμού τοπικής αυτοδιοίκησης και του δεύτερου βαθμού τοπικής αυτοδιοίκησης αποκλείεται. Επιπλέον υφίστανται τα ασυμβίβαστα εξαιτίας οφειλών περιλαμβάνονται στις διατάξεις του άρθρου 15 του Ν. 3852/2010.